Κατάθλιψη - Το άλγος της ψυχής

Του ΝΙΚΟΥ Ι. ΚΩΣΤΑΡΑ

«Κοιλάς κλαυθμώνων είναι η ζωή και δίκην εκκρεμούς κινείται μεταξύ θλίψεων και οδύνας» (ΣΟΠΕΝΑΟΥΕΡ)

Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας που καθιερώθηκε στις 10 Οκτωβρίου, η κατάθλιψη είναι η αρρώστια της εποχής μας.

Στο κατώφλι του 21ου αιώνα στο μεταίχμιο μεταξύ εικονικής πραγματικότητας και πλασματι­κής ζωής, στην καταναλωτική κοινωνία, η κατάθλιψη ντύνεται τα σκούρα της γοητείας χρώματα. Ο σύγχρονος άν­θρωπος αρνήθηκε το Θεό, απέρριψε την προσωπική αναζήτηση του βάθους της ζωής και βυθίστηκε στην ανία και την α­πελπισία. Γιατί στις σύγχρονες κοινω­νίες ο άνθρωπος κέρδισε το τεχνολογι­κό σύστημα, απώλεσε όμως την... «ψυ­χή» του, την ψυχική ωραιότητα. Μάλι­στα η φοβερότερη ασθένεια των καιρών μας είναι ο μαρασμός της ψυχής. Το άλ­γος της ψυχής. Η κατάθλιψη. Μια μάστι­γα στη στροφή του αιώνα. Γεννήθηκε μαζί με τον άνθρωπο η θλίψη ή είναι αρ­ρώστια της εποχής,. Η κατάθλιψη δεν εί­ναι σίγουρα, καινόν υπό τον ήλιον. Εί­ναι όμως το διαρκώς επανερχόμενον κενόν υπό τον ήλιον. Κάθε γενιά φαίνε­ται να έχει την κατάθλιψη που της αξί­ζει. Τι είναι κατάθλιψη;

Από τον καιρό του Ιπποκράτη, που την ονόμασε μελαγχολία ως τις μέρες μας, έχουν γίνει αμέτρητες προσπάθει­ες να ταξινομηθεί η κατάθλιψη «Κατά­θλιψη είναι η παθολογική κατάσταση που εκδηλώνεται με αισθήματα βαθιάς απογοήτευσης και απαισιοδοξίας για τη ζωή,, υποτίμηση της προσωπικής αξίας του πάσχοντος και μείωση των δραστη­ριοτήτων του» (Λεξικό καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη). Γι’ αυτό ο Ιπποκράτης έλεγε: «Οι άνθρωποι θα ‘πρεπε να γνωρίζουν ότι μόνο από το μυαλό προέρχονται οι χαρές, οι απολαύσεις, το γέλιο και τα παιχνίδια, η λύπη, η μελαγχολία και ο θρήνος».

Η Ελληνική μυθολογία την χάρισε στην Περσεφόνη, την κόρη της θεάς Δήμητρας, αφού την έκανε σύζυγο του ο Πλούτων, ο Θεός του Άδη. Όπως και την κατάθλιψη του Βελλερεφόντη, που περιπλανιέται στο κενό, μακριά από τους θεούς, μακριά από τους ανθρώπους σε μια έρημο δίχως όρια (Ιλιάς Ζ’ 200-203). Στην Αγία Γραφή περιγράφεται κλασσικό το παράδειγμα της κατάθλι­ψης, η περίπτωση του βασιλιά Σαούλ τον οποίο προσπαθούσε να ψυχαγωγή­σει και ν' ανακουφίσει ο Δαυίδ με την κι­θάρα του και τα τραγούδια του. Ενώ αρ­γότερα στην ίδια ασθένεια περιπίπτει και ο ίδιος ο Δαυίδ ανακράζοντας: «Για­τί είσαι γεμάτη λύπη, ω ψυχή μου; Γιατί με συγκλονίζεις ολόκληρο και με βυθί­ζεις στη μελαγχολία και στον πόνο;» (Ψαλμ. 41). Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης.

«Η ζωή είναι απέραντος πόνος. Οι άνθρωποι είναι αξιολύπητοι». Αυτό εί­ναι το απόσταγμα από την «κάθοδο» της κόρης του Ινδού Θεού Ίντρα στη γη, όπου την έστειλε ο πατέρας της να γνωρίσει τη ζωή και τους ανθρώπους. Από την πρώτη ώρα των αιώνων, ό­που οι άνθρωποι ζουν, δρουν, σκέφτο­νται και γράφουν, δεν παύουν να οδύ­ρονται για το βιοτικό πόνο - που τον προκαλούν οι ίδιοι στους άλλους και τον εαυτό τους. Και τούτος είναι ο πό­νος ο βαρύτερος: «Πιότερος ο πόνος θλίβει αν φανεί πως τον διάλεξες ο ί­διος». «Των δε πημονών μάλιστα λυπούσ' αι φανώσιν αυθαίρετοι» θα πει ο εξάγγελος στον Οιδίποδα Τύραννο (Σοφοκλής Οιδίπους Τύραννος, στ. 1230). Ο Ηγησίας (30ς π.Χ.) υπήρξε ο πρώτος φιλόσοφος της απαισιοδοξίας: «Την ευδαιμονίαν όλως αδύνατον είναι το μεν γαρ σώμα πολλών αναπεπλήσθαι παθημάτων την δε ψυχήν συμπαθείν τω σώματι και ταράττεσθαι, την δε τύχην πολλά των κατ’ ελπίδα κωλύειν» (Διογένης Λαέρτιος, 11, 94). Και ο Αρτουρ Σοπενάουρ, ο φιλόσο­φος της απαισιοδοξίας τονίζει: «Η αν­θρώπινη ζωή κυμαίνεται σαν το εκκρε­μές ενός ρολογιού, ανάμεσα στη λύπη και την πλήξη που αποτελούν τα δύο α­κραία στοιχεία της». Η κατάθλιψη προ­σβάλλει το κεντρικότερο και σπουδαιό­τερο όργανο του ανθρώπου. Την καρδιά της ψυχής του. Ο Άγιος Νείλος παρο­μοιάζει την κατάθλιψη με σκουλήκι, που κατατρώγει την καρδιά του ανθρώπου λέγοντας «λύπη σκώληξ καρδίας- και συνεχίζει "όταν η κατάθλιψη καταλάβει την ψυχή του ανθρώπου παραλύει τη ζωντάνια της, την υπομονή της και την σκοτεινιάζει. Η κατάθλιψις είναι εμπό­διο για κάθε κατόρθωμα» (Migne 79).

Και ο Άγιος Κασσιανός τονίζει «με την κατάθλιψη ο άνθρωπος απομακρύνε­ται από κάθε καλή συναναστροφή, επι­διώκει τη μόνωση και καταντάει στην α­πόγνωση», παίρνοντας χάπια ευτυχίας. Υπολογίζεται ότι δέκα εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο έχουν πάρει prosac. «Τα προβλήματα του αλκοολισμού και της εξάρτισης από τα ναρκωτικά έχουν σχέση με την κατάθλιψη. Συχνά η αναζήτηση της ευφορίας αρχίζει σα μια φυγή από την κατάπτωση που νιώθουμε» (Νάθαν Κλάιν - γιατρός). Την κατάθλιψη χαρακτηρίζει κυρίως το συναίσθημα της λύπης, αλλά χαρα­κτηριστικά είναι άγχος και φόβος, συ­ναισθήματα ενοχής και τύψεις, θυμός, μίσος, ανία και κούραση, απογοήτευση, απελπισία, απόγνωση - συναισθήματα που δηλώνουν ψυχικό πόνο και απαισιο­δοξία. Γενικά μπορούμε να τα χαρακτη­ρίσουμε ως συναισθήματα δυσφορίας με αρνητικά συμπτώματα: αϋπνία, δυ­σπεψία, δυσκοιλιότητα, ανορεξία, ψυ­χοκινητική διέγερση και ελάττωση της ενεργητικότητας. Η κατάθλιψη είναι πο­λύ διαδεδομένη ασθένεια στην εποχή μας σύμφωνα με παρατηρήσεις των σύγχρονων γιατρών. Μάλιστα κρύβεται συχνά πίσω από σωματικά συμπτώματα (συγκεκαλυμμένες καταθλίψεις).

Η ύπαρξη των απωθημένων ορμών, ενοχών μπορεί να καταλήξει σε ψυχο­σωματικές αρρώστιες. Αν αντί την πάλη διαλέξουμε τη νάρκωση δημιουργού­νται μέσα μας νευρωτικές καταστάσεις που για να θεραπευτούν απαιτείται επι­στημονική επέμβαση. Στην εποχή μας η κατάθλιψη σαν μεταδοτική αρρώστια σε χιλιάδες ανθρώπους βρίσκεται μέσα στα 8 συχνότερα νοσήματα (καρκίνος, καρδιοπάθεια, διαβήτης, εγκεφαλικά, υ­πέρταση, αναπνευστικά και AIDS). Δια­πιστώθηκε από μελέτη της παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (2000) ότι το 21,3% πάσχουν από κατάθλιψη και διαταραχή γενικού άγχους. Η νόσος κρύβεται συ­χνά πίσω από σωματικά συμπτώματα και χρόνια άλγη.

Από ψυχικές διαταραχές και κατάθλι­ψη υποφέρουν ένα στα δέκα παιδιά στην Ελλάδα με βάση στοιχεία που παρουσίασε ο αναπληρωτής καθηγητής παιδο­ψυχιατρικής Ιωάν. Τσιάνης. Ήδη τριακόσιες χιλιάδες ελ­ληνόπουλα παρου­σιάζουν κατάθλιψη, κατάσταση για την οποία ευθύνονται ψυχοκοινωνικοί και βιολογικοί παράγο­ντες και από τον τρόπο συμπεριφο­ράς του συγγενι­κού περιβάλλοντος αλλά κι έλλειψη ε­πικοινωνίας μεταξύ γονέων και παι­διών. Αλίμονο στα παιδιά του 21αιώνα που οι γονείς δεν φρόντισαν να τα μάθουν στις κα­κουχίες και στις α­ντίξοες περιστά­σεις. Αργά ή γρή­γορα θα πάθουν άγχος, μελαγχο­λία, κατάθλιψη. Έξι εκατομμύρια παιδιά και τρία εκατομμύρια έφηβοι πάσχουν από κατάθλιψη, άγχος και άλλες ψυχικές διαταραχές στις Η.Π.Α., όπου το prosac χορηγείται και σε επτάχρονα παιδιά.

Ακόμη 5% των εφήβων κοριτσιών αντιμετωπίζει πρό­βλημα ψυχογε­νούς ανορεξίας, ι­σοδύναμης της κα­τάθλιψης. Μια λεβεντοκοπέλλα, σπουδάστρια της Γυμναστικής Ακα­δημίας μου εκμυστηρεύτηκε ότι στην Ακαδημία υποβόσκει η κατάθλιψη. Από κει συμπεραίνει κανείς τι γίνεται στις άλλες σχολές. Κα­τάθλιψη στα νιάτα δημιουργίας από α­βέβαιο μέλλον και συναισθηματική απο­μόνωση. «Η ανησυχία θα ‘πρεπε να μας οδηγεί σε δράση κι όχι στην κατάθλιψη» (Κάρεν Χόρνεϋ – ψυχαναλύτρια).

Ο καταθλιπτικός αντιλαμβάνεται τον κόσμο χωρίς ευχαρίστηση με παραμορ­φωτικό φακό. Ζει σε μια εναλλαγή αϋ­πνιών και υπνηλιών, ανορεξίας και βου­λιμίας, υπερέντασης και απραξίας. Νιώ­θει άχρηστος, ανάξιος. Δυστυχώς ζού­με σε μια εποχή προϊούσης παρακμής με την αναβίωση του Καρυωτακισμού. Για τον Κώστα Καριωτάκη πόνος και ζωή σήμαιναν το ίδιο πράγμα. Όπως και σ ποιητής Ν, Καρούζος έλεγε: «Την θέ­λω εγώ την απελπισία μου, δεν την αλ­λάζω με θαλπωρή άλλη». «Καλημέρα θλίψη», την καλωσορίζει φιλικά η Φραν­σουά Σαγκάν. «Συννεφιασμένη Κυρια­κή, μοιάζεις με την καρδιά μου», τρα­γουδάει ο αξέχαστος Τσιτσάνης. «Ο νους ζει στο δικό του κόσμο και μόνος του μπορεί να μετατρέψει την κόλαση σε παράδεισο και τον παράδεισο σε κόλαση. Κι αν ο άνθρωπος παθαίνει κατάθλιψη, σ’ αυτό φταίει που λείπει από μέσα ο Θεός δηλ. μια πίστη, ένα ιδανικό, ένας σκοπός της ζωής», τονίζει ο ψυχαναλυτής Βίκτωρ Φλανκλ.

Ο Κομφούκιος τόνιζε: Αλη­θινά γενναίος είναι αυτός που δεν α­πελπίζεται ποτέ. Και ο δικός μας ακαδημαϊκός Μενέλαος Παλλάντιος συνιστά: Μην απελπίζεσαι πίσω από τα σύννεφα, πάντα κάποιος ήλιος περιμένει. Υπάρχει πάντα ομορφιά στη ζωή αρκεί να θελή­σεις να τη δεις. «Η τελευταία και ορι­στική νίκη του Διαβόλου είναι όταν σπείρει σε μια ψυχή την απαισιοδοξία και την απόγνωση» (Ιωάννης Χρυσό­στομος).

Και κλείνω με την Ντενίζ Λεγκύ, γαλλίδα χωρίς πόδια και χέρια. «Βοήθη­σε τον εαυτό σου. Ο ουρανός θα σε βοηθήσει. Ο πόνος μας βοηθάει ν' ανα­καλύψουμε μέσα μας άγνωστες δυνά­μεις που βρίσκονται σε λανθασμένη κα­τάσταση. Πόνος, ξύπνημα κι ανάσταση ζωής». Χωρίς ν' αναφέρω τον νομπελί­στα φυσικό με την αναπηρική καρέκλα, Στήβεν Χώκινγκ, αλλά και τη διάσημη τυφλή και κωφάλαλη Έλεν Κέλλερ που έλεγε «βρήκα τη ζωή τόσο όμορφη".

Ν. Ι. Κωστάρας