Μικρασιατική Καταστροφή

Του Νίκου Ι. Κωστάρα

Έχουν χρέος οι λαοί να θυμούνται τ μεγάλα γεγονότα της ιστορίας τους. Όχι μόνο τα χαρμόσυνα, αλλά και τα θλιβερά. Για να εμπνέονται από τα πρώτα και να διδάσκονται από τα δεύτερα κι έτσι να χτίζουν το μέλλον τους καλύτερο από το παρελθόν τους. Για τον Ελληνισμό που επέζησε της 29ης Μαΐου 1453, η 27η Αυγούστου του 1922 έμελλε να είναι η πιο τραγική εμπειρία. Η Μικρασιατική Καταστροφή είναι η μεγαλύτερη εθνική συμφορά στην Ιστορία του Νεώτερου Ελληνισμού, την εκρίζωση του Μικρασιατικού Ελληνισμού που έχει ασφαλώς την κορύφωσή της στην καταστροφή της Σμύρνης, στην πυρκαγιά, η οποία αποτέφρωσε όλες τις συνοικίες της πόλης, το εμπορικό της κέντρο, την ελληνική συνοικία, την ευρωπαϊκή και την αρμενική, αφήνοντας ανέπαφη μόνο την τουρκική. Ήταν μια από τις μεγαλύτερες πυρκαγιές της ιστορίας, που ακόμη και σε συμβολικό επίπεδο, στην αναπαράσταση της εικονογραφεί τον οριστικό θάνατο του Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Στις 27 Αυγούστου 1922 μπήκαν στη Σμύρνη οι πρώτοι άτακτοι Τσέτες του κεμαλικού στρατού και ακολούθησαν αμέσως φοβερές σφαγές των χριστιανών, κυρίως Ελλήνων και Αρμενίων. Ο Μουσταφά Κεμάλ ήταν αυτός που ουσιαστικά έδωσε το σήμα για τις σφαγές και την καταστροφή της Σμύρνης. Οι σφαγές κράτησαν αρκετές ημέρες μετά την εισβολή. Οι μαρτυρίες των ξένων είναι συγκλονιστικές. Λεηλασίες, σφαγές, βιασμοί και κάθε είδους φρικαλεότητα εις βάρος Ελλήνων και Αρμενίων, βύθιζαν τα πάντα στο αίμα. Ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, η μόνη αρχή που απομένει στην πόλη, σέρνεται στο διοικητήριο και παραδίδεται από τον ίδιο τον Τούρκο διοικητή Νουρεντίν Μπέη στον τουρκικό όχλο και λιντσάρεται. Σύρθηκε στα σοκάκια της πόλης δαρμένος αγρίως και εν τέλει βρήκε τραγικό θάνατο, κατακρεουργημένος από το φανατισμένο τουρκικό πλήθος. «Ό,τι απέμεινε από το σώμα του το κρέμασαν στην πλατεία». Παρέμεινε με τη θέλησή του κοντά στο ποίμνιό του και δεν αποδέχθηκε τις προτάσεις των Ευρωπαίων για φυγάδευσή του από τη Σμύρνη. Σε αντίθεση με τη γεν­ναία πράξη του Χρυσοστόμου, ο ύπατος αρμοστής της Σμύρνης Αριστείδης Στεργιάδης καταρράκωσε το κύρος του με την ντροπιαστική φυγή του στο εξωτερικό.

Η Σμύρνη τυλίγεται στις φλόγες στις 31 Αυγούστου που ανάβουν οι στρατιώτες του Νουρεντίν πασά. Πλην της τουρκικής συνοικίας, όλα τα επιβλητικά κτίσματα κατά μήκος της προκυμαίας καταστράφηκαν ολοσχερώς, καθώς όλα σωριάστηκαν σε έναν σωρό ερειπίων και στάχτης. «Φυγή μέσα στον τρόμο, στις φλόγες τους σκοτωμούς χιλιάδων ανθρώπων. Οι οικογένειες διασκορπίστηκαν κάτω από τη φρίκη της φυγής, σε μια «έξοδο που μετά τις λεηλασίες, τις αγριότητες, τους βιασμούς παραμονεύει τελευταίος ο Χάρος», γράφει ο Οκτάβιος Μερλιέ. Και ο Γάλλος συγγραφέας Εντουάρ Ντριό γράφει: «Χιλιάδες από δυστυχείς υπάρξεις σωρευμένες κατά μήκος της προκυμαίας ρίχτηκαν στη θάλασσα Στο λιμάνι εκατοντάδες πτωμάτων είχαν γεμίσει τη θάλασσα ώστε να μπορεί κανείς να βαδίζει πάνω σ' αυτά». Και ο Αμερικανός πρόξενος Τζορτζ Χόρντον συμπληρώνει: «Έχοντας πίσω τους τα φλεγόμενα σπίτια τους, οι άνθρωποι αυτοί μένουν επί ώρες στην προκυμαία της Σμύρνης - γυναίκες, άνδρες και παιδιά- κραυγάζοντας και εκλιπαρώντας να φύγουν».

Το λιμάνι γεμίζει πτώματα και απελπισμένους ανθρώπους που με κάθε μέσον προσπαθούν να φτάσουν στα αγγλο-γαλλικά και αμερικανικά πλοία για να σωθούν. Οι διαταγές των συμμαχικών κυβερνήσεων προς τους αντιπροσώπους τους ρητές: «Αυστηρή ουδετερότης», καμία ενέργεια που θα ενοχλούσε τους Τούρκους στις τραγικές εκείνες ώρες. «Οι σύμμαχοι τους άφηναν και σκαρφάλωναν επάνω στα καράβια και μόλις μπαίναν μέσα, τους ξανάριχναν στη θάλασσα! Άλλοι πνιγόντουσαν κι άλλοι έβγαιναν πάλι όξω...» (Παναγιώτης Μαρσέλος). Τίποτα πια δεν έχει απομείνει από την ελληνική πόλη του πόνου και του θρύλου. Στο λιμάνι της Σμύρνης ακούγεται υπόκωφα το βογγητό των αδικοσκοτωμένων και αδικοπνιγμένων, ενώ μας συνταράζει η ανάσα του Ελληνισμού, η αγέραστη περιοχή του θρύλου, της πολυτραγουδισμένης αλλά δολοφονημένης «Γκιαούρ Σμύρνης» που είναι μνήμη και ιστορία. Αυτές οι μνήμες πρέπει να ποτίζουν τις ρίζες του πολιτισμού για να κρατήσουμε την ταυτότητα μας και με αδιάσπαστη ενότητα να διαφυλάξουμε την ελληνικότητά μας.

Νίκος Ι. Κωστάρας