ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ...

Του Νίκου Ι. Κωστάρα

«Χαίρε φθινόπωρο ήμερο, τη θύρα ανοίγω τώρα

που ήρθε να κρούσει η χειμωνιά, χωρίς ν’ αντιμιλήσω».

(ΖΑΝ ΜΩΡΕΑΣ)

Το φθινόπωρο είναι μια από τις εποχές του έτους, που διαδέχεται το θέρος και προηγείται του χειμώνα. Μια εποχή που συμπιέζεται ανάμεσα στο καλοκαίρι και στο χειμώνα. Κατά τη διάρκεια της εποχής αυτής, ο Ήλιος εκτελώντας την ετήσια φαινόμενη κίνησή του, διαγράφει το τόξο της εκλειπτικής, που περιέχεται μεταξύ φθινοπωρινού ισημερινού σημείου και χειμερινής τροπής που αρχίζει στις 23 Σεπτεμβρίου και τελειώνει στις 22 Δεκεμβρίου. Κάθε εποχή έχει τη δική της χάρη, τις παροχές της, τις ωφέλειες, τις ομορφιές, τα ήθη και έθιμα, τις εποχιακές ελληνικές παραδόσεις. Το φθινόπωρο έχει γλυκύτητα και φυσικό κάλλος. Το μειλίχιο φθινόπωρο μας δίνει κάποια ανάσα γαλήνης και αυτοσυγκέντρωσης. Είναι «το τελευταίο και γλυκύτερο χαμόγελο του έτους», όπως το χαρακτηρίζει ο ρωμαίος σατυρικός ποιητής.

Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας που μαζευόμαστε σπίτι και προσπαθούμε να επαναπροσεγγίσουμε και να αναθεωρήσουμε τον χώρο και τον χρόνο μας, την πορεία μας στη ζωή.

Η ώρα του φθινοπώρου είναι στιγμή ανακούφισης από τη δοκιμασία του καλοκαιριού. Αυτό που δεν μπορεί να νιώσει ο άνθρωπος της τσιμεντούπολης, για να χαρεί όπως πρέπει και όπως χρειάζεται την φθινοπωρινή φύση. Αδυνατεί ν’ ακούσει το σήμαντρο της ώρας του φθινοπώρου. Ακούγεται ο ελαφρός τριγμός ενός φύλλου, που αποκολλάται ο μίσχος του και ύστερα από ανάερους ελιγμούς σύρεται στο έδαφος πελιδνό από τη θανάσιμη ευτυχία του. Ο αέρας σκορπίζει τα πεσμένα φύλλα και ο τόπος βάφεται από τα χρώματα του φθινοπώρου. Είναι η εποχή που τα φυτά μπαίνουν στη διαδικασία της φυλλόπτωσης, κατευθύνοντας όλα τα θρεπτικά συστατικά τους στο βλαστό για το χειμώνα. Τα φυλλώματα στα δέντρα, τα λουλούδια στους κήπους σαλεύουν με λύπη για τη ζωή τους, που τελειώνει και γενικά τα τοπία σέρνουν ένα βουβό κλάμα προμαντεύοντας πως κάτι θα πεθάνει.

            Η θάλασσα αφήνει διαφορετικό απόηχο χτυπώντας τα βράχια, τ’ αγέρι κομίζει καινούργιες οσμές από το νοτισμένο χώμα της γης καθώς δέχεται με λαχτάρα τα πρωτοβρόχια για να δροσίσουν τα πυρωμένα σωθικά της. Το νοτισμένο χώμα και το νέο χορτάρι απαλύνουν τον βηματισμό, έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται τους κρυφούς ψιθύρους, που είναι η γλώσσα της σιωπής. Στις αμμουδιές σβήνουν τ’ αχνάρια των περπατητών της χαράς. Γκρεμίζονται οι χάρτινοι πύργοι των προσωρινών ονείρων. Μια λύπη απλώνει την αρχοντική της εσθήτα κόντρα στον ήλιο και κόβει την ορμή του φωτός. «Η φύση απεκδύεται τις εσθήτες που της ύφανε η άνοιξη, με αργές χειρονομίες μιας αδιάγνωστης τελετουργίας, τις οποίες το μυστικό δεν αποκαλύπτεται» θα τονίσει ο αείμνηστος Χρ. Μαλεβίτσης.

            Από τα καταπληκτικά σήματα του φθινοπώρου προσπαθούμε να μαντέψουμε τι μας συμβαίνει, όταν σταδιακά και ρυθμικά χωνεύει η φωτιά και μένει το συντελεσμένο έργο. Το οποίο προ της απειλής του αφανισμού του φανερώνει το μυστικό του μέσα από τους συμβολισμούς της φθινοπωρινής συμφωνίας. Ο φθινοπωρινός άνεμος αναρριπίζει τη φυλλωσιά των δέντρων της ζωής μας και τα φύλλα των ημερών μας πέφτουν ένα, ένα. «Οίη περ φύλλων γενεή τοίη δε και ανδρών» πρόλαβε να πει ο μεγάλος Όμηρος (όπως είναι των φύλλων η γενιά, έτσι είναι και των ανθρώπων).

            Αγαπητό φθινόπωρο, αρνούμαι τη μελαγχολία σου και δέχομαι την περισυλλογή σου. Δύσκολα να δεχτώ πως τελείωσε το καλοκαίρι. Μα πιότερο δύσκολο πως έφτασε και στη δική μου ζωή, το φθινόπωρο της ζωής, το γέρμα της ζωής, το ηλιοβασίλεμα σ’ ένα γκρίζο και νοτισμένο φθινόπωρο.

            Καθώς παρατηρείς τα φρούτα να πέφτουν και τα δέντρα ν’ αλλάζουν χρώμα, ίσως ακούσεις έναν αναστεναγμό λύπης για το πέρασμα του χρόνου σαν τους γλαφυρούς στίχους του αξέχαστου Κώστα Χατζόπουλου:

«Κι έχει το φθινόπωρο / γύρω σου σταθεί / μια ζωή χαμένη. / Σ’ ένα φως χλωμό / σαν περικοκλάδι / γύρω στον κορμό / πλέχτηκες ψυχή / στο χλωμό φθινόπωρο / και στο αχνό το βράδυ.»

            Από κάθε άλλη εποχή το φθινόπωρο μας είναι περισσότερο οικείο. Διότι η ύπαρξη φανερώνει το βαθύ της νόημα την ώρα που κορυφώνεται το δράμα της. Το φθινόπωρο είναι η εποχή περισυλλογής και ευθύνης. Είναι η αρχή της καινούργιας σχολικής χρονιάς.

            Το φθινόπωρο ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες της σμίλης και του χρωστήρα, πολυάριθμες δε είναι οι σχετικές αλληγορικές κατά το πλείστον παραστάσεις. Η εποχή αυτή ως αποτελούσα το αποκορύφωμα της φύσης, παριστάνεται συχνά με τη μορφή ώριμης γυναίκας, ανάμεσα σε διάκοσμο από ώριμα φρούτα, με τη μορφή δε αυτήν απαντάται και στους αρχαίους ως μια των Ωρών, που λέγεται Καρπώ (καρποφώρος). Ετούτη την εποχή γίνεται ως γνωστό, ο τρύγος, μαζεύουν τις ελιές, σπέρνονται τα δημητριακά, φυτεύονται τα περισσότερα είδη λαχανικών και ξεπετάγονται τα ευωδιαστά τα πανέμορφα κυκλάμινα. Τα φθινοπωρινά κυκλάμινα που μας χαρίζουν μια ανείπωτη ομορφιά και αισθητική απόλαυση και μας προμηνύουν ότι θα έρθει πάλι άνοιξη...

Νίκος Ι. Κωστάρας