Το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου και ο γενναίος φρούραρχος Ι. Δημακόπουλος

Του Νίκου Ι. Κωστάρα

Το όνομα της ιστορικής Ι. Μονής Αρκα­δίου δεν είναι άσχετη με την αρκαδική της ρίζα. Έλαβε το όνομα «Αρκάδιον» εκ της αρχαίας πόλεως Αρκαδίας, η οποία μετά το χριστιανισμό τιμήθηκε δια της τρίτης επισκοπής της νήσου. Το ριζικό της συν­δέθηκε με τον Αρκάδα φρούραρχο Ιωάννη Κ. Δημακόπουλο, τελευταίο πρόμαχο στο ολοκαύτωμα της. Η παράδοση μεταδίδει πως το μοναστήρι αυτό χτίστηκε όταν αυ­τοκράτορας στο Βυζάντιο ήταν ο Ηράκλειος. Είναι ριζωμένο στη ΒΔ άκρη του Ψη­λορείτη, 22 χλμ. από το Ρέθυμνο.

Η μονή ήταν σταυροπηγική και αποτε­λούσε φρουριακό συγκρότημα. Υπήρξε κέντρο γραμμάτων και ασφαλώς είχε πλουσιότατη βιβλιοθήκη. Ακόμη υπήρξε και κέντρο ελληνικών χειρογράφων. Στην Επανάσταση του 182! η μονή έγινε κατα­φύγιο των χριστιανών αλλά και κέντρο των επαναστατών γι’ αυτό και οι Τούρκοι του Ρεθύμνου το κατέστρεψαν. Στην πε­ρίοδο της Αιγυπτιοκρατίας (1830-1840) δόθηκε άδεια για την επισκευή του.

Η Επανάσταση του 1866 αποτελεί το σπουδαιότερο γεγονός της ιστορίας της Μονής. Η θέση της είχε σπουδαία στρατη­γική σημασία, συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις επαρχίες Ρεθύμνου, Μυλοποτάμου και Αμαρίου, και συγκεντρώθηκαν εκεί 1.500 επαναστάτες με αρχηγό τον Χατζημι­χάλη Γιάνναρη. Εξέλεξαν πληρεξουσίους και πρόεδρο το σαραντάχρονο ηγούμενο Γαβριήλ Μαρινάκη, εξέχουσα και επιβλη­τική προσωπικότητα.

Η Κρητική Επανάσταση του 1866 συγ­κίνησε το Πανελλήνιο και πολλοί εκ της Ελεύθερης Ελλάδος έσπευσαν να ενισχύ­σουν τον κρητικό αγώνα και να πατάξουν το αιμοσταγές τέρας. Πρώτος μεταξύ των πρώτων ο συνταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού Πάνος Κορωναίος έσπευσε προς βοήθεια των επαναστατών, ακολουθούμε­νος από εθελοντές. Μεταξύ αυτών και ο ανθυπολοχαγός |ωάννης Κ. Δημακόπουλος από τη Βυτίνα Αρκαδίας. Γιος του Κων/νου Δημακόπουλου, αξιωματικού χω­ροφυλακής. Γεννήθηκε στην Τρίπολη στις 21 Μαρτίου 1835. Περατώσας τις γυμνασιακές του σπουδές στην Τρίπολη ει­σήλθε στη Σχολή Ευελπίδων και αποφοίτησε με το βαθμό του ανθυπασπιστού και προήχθη με το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Εκτιμήθηκε για τις ικανότητες του από τον στρατηγό Γενναίο Κολοκοτρώνη και έγινε υπασπιστής του. Μέσα του έκαιε η φλόγα του πατριωτισμού και ήθελε να φανεί χρήσιμος στην πατρίδα. όταν εξερράγη η Επανάσταση της Θεσσαλίας το 1854 κατατάχθηκε εθελοντής και πολέμησε και όταν ματαιώθηκε γύρισε στη θέση του. Με την Κρητική Επανάσταση, ζήτησε άδεια από το Υπουργείο Στρατιωτικών, η οποία δεν έγινε αποδεκτή αλλά ο φλογε­ρός ανθυπολοχαγός μπήκε σε πλοίο και έφθασε στις 24 Σεπτεμβρίου 1866 στα πα­ράλια του Ρεθύμνου στον όρμο Μπαλί Μυλοποτάμου με κατεύθυνση τη Μονή Αρκα­δίου. Έδρα της Επαναστατικής Επιτροπής Ρεθύμνου είχε οριστεί η Μονή Αρκαδίου με αρχηγό τον συνταγματάρχη Πάνο Κορωναίο. Ο Κορωναίος διόρισε φρούραρχο τον άξιο ανθυπολοχαγό Γιάννη Δημακόπουλο, συνεπικουρούμενο από τον γενναίο ηγούμενο Γαβριήλ Μαρινάκη. Πάντως ο Κορωναίος είπε στον ηγούμενο ότι το Αρκάδι δεν είναι κατάλληλο για άμυνα. Αλλά ο ηγούμενος, οι καλόγεροι και ο Δασκαλάκης επέμεναν και έμειναν. Τότε ο Κορωναίος αποφάσισε να εξέλθει για να συλλέξει ικανό αριθμό πολεμιστών για να χτυπήσει τους Τούρκους. Φεύγον­τας ρώτησε τον Δημακόπουλο: Θέλεις να υπερασπιστείς το Αρκάδι μέχρι τελευταίας πνοής;

— Ναι, θέλω να εκτελέσω τις διαταγές σας κατά γράμμα, απάντησε ο γενναίος στρατιώτης και εκράτησε το λόγο του.

Στο Αρκάδι είχαν καταφύγει πολλά γυ­ναικόπαιδα από τα γύρω χωριά, κοντά στους προστάτες τους, που κρατούσαν το τουφέκι. Στη Μονή βρέθηκαν 900 γυναι­κόπαιδα και 265 πολεμιστές. Το φρόνημα των ήταν ακμαιότατο. Οι ιερωμένοι έψα­λαν τροπάρια και οι λαϊκοί τραγουδούσαν ηρωικά λαϊκά τραγούδια:

Χαίρεστε άντρες, χαίρεστε, χαίρεστε πολεμάρχοι

Μα τουτ’ η μέρα θα γραφτεί και πάντα δόξα θα ‘χει.

Δεν τη βαστώ ‘γω τη σκλαβιά στον κόσμο τον απάνω

Και το ‘χω πίκρα μου να ζω, χαρά μου να πωθάνω.

Χαίρεστε, άντρες, χαίρεστε, χαίρεστε παλικάρια

μα ο πόλεμος εδόθηκε τσ’ άντρες και στα λιοντάρια.

Στις 8 Νοεμβρίου 1866 ο Μουσταφάς πασάς Κιριτλής πολιόρκησε τη Μονή Αρ­καδίου με δύναμη 20.000 άνδρες και 6 κα­νόνια. Ένας πολεμιστής φέρνει την εί­δηση στον ηγούμενο: Οι Τούρκοι περικύ­κλωσαν το Αρκάδι. Ο Γαβριήλ έκανε το σταυρό του και είπε στο εκκλησιαζόμενο πλήρωμα: Παιδιά μου, θάνατος δεν υπάρ­χει! Ας πολεμήσομε ηρωικά για να πάμε στον Πλάστη με καθαρό μέτωπο. Ζήτω ο Πόλεμος! Ζήτω η Ελευθερία! Ζήτω.

Οι πολεμιστές πήραν τις θέσεις τους. Ο Σουλεΐμάν Βέης τους καλεί από το ύψωμα Κόρε να παραδοθούν. Την απάντηση την έδωσαν τα όπλα των πολιορκούμενων. Η επίθεση άρχισε αφού ο Γαβριήλ και ο Δημακόπουλος απέρριψαν τις προτάσεις για παράδοση. Παρά τις δυνάμεις τους οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να πατήσουν το μοναστήρι. «Καθ’ όλην την διάρκειαν της τριημέρου πολιορκίας ο Δημακόπουλος ανεδείχθη πράγματι ήρωας, τρέχων απ’ εδώ και απ’ εκεί επιβλέπων τα πάντα, συμ­βουλεύων περί παντός αντικειμένου και ενθαρρύνων άμα τους προμάχους του Αρκα­δίου εις αντίστασιν κατά του εχθρού, προτρέπων συγχρόνως τις γυναίκες εις βοήθειαν των μαχόμενων ανδρών».

Με την μεταφορά ενός γιγαντιαίου πυ­ροβόλου (της μπουμπάρδας κουτσοχείλας) οι Τούρκοι κατέρριψαν τη δυτική πύλη της μονής, απ’ όπου εισώρμησαν εξαγριω­μένοι την αυγή της 9ης Νοεμβρίου. Ο ηγούμενος είχε σκοτωθεί πολεμώντας στις επάλξεις, ενώ την κρίσιμη εκείνη ώρα ο Κωστής Γιαμπουδάκης ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη της Μονής. Μέρος απ’ τη Μονή ανατινάχτηκε τότε, και μια από τις πλευρές της κατέπεσε πάνω στους Τούρ­κους. Καθότι ο Γιαμπουδάκης καθυστε­ρούσε να ανάψει τον πυρσό της Ελευθε­ρίας, περιμένοντας να πλησιάσουν περισσότεροι Τούρκοι στην είσοδο του.

Σφαγή μεγάλη αρχινά, περίσσο φωνοκλήσι.

Ετούτ' η ώρα θ' ακουστεί σ’ ανατολή και δύση

Και μέσα στον αναβρασμό, που ο χάρος εβρυχάτο,

βροντή, σεισμός εγήνηκε κι ο κόσμος άνω κάτω.

Φωτιά, καπνός και κτίρια, κορμιά κομματιασμένα

άντρες και γυναικόπαιδα στα νέφαλ' ανεβαίνα.

Τρόχαλος έγιν' η μονή κι εσείστ' ο Ψηλορείτης

κι αντιλαλούνε τα βουνά κι απ’ άκρ’ ως άκρ’ η Κρήτη.

«Η άλλη πλευρά που εμάχετο ο φρού­ραρχος Δημακόπουλος με λίγους συντρό­φους του έμεινε αβλαβής και εμάχοντο μέχρι που εξάντλησαν και το τελευταίο φυσίγγιο, η δε σπάθη του Δημακόπουλου ήχε τεμαχισθεί στα δυο, μέχρι που ήρθε ο τακτικός τουρκικός στρατός και συγκατένευσαν να παραδοθούν. Ο ήρως συνελή­φθη επί σωρού πτωμάτων. Ο φρούραρχος μετά τεσσάρων συντρόφων του απήγετο ενώπιον του πασά δέσμιος υπό αναρίθμη­του πλήθους συνοδευόμενος. Δεν έκρυψε την ιδιότητα του ως Έλληνας αξιωματικός γ’ αυτό και αρνήθηκε να φορέσει κρητικά ρούχα, για να ξεφύγει το μαρτύριο, όπως του συνέστησαν.

Ο φρούραρχος ετήρη μεγαλοπρεπή και υπερήφανον σιγήν. «Ποιος είσαι μωρέ!» λέγει αφρίζων ο Μουσταφάς πασάς. «Α­ξιωματικός Έλλην», απαντά ο Δημακόπουλος. «Πάρτε τον, δικό σας» διέταξε το Τουρκικό Απόσπασμα. Και κατακρεουρ­γήθηκε, όπως τον ανεγνώρισε η Δασκαλάκαινα, στο Μετοχάκι έναντι της Μονής πλησίον της σκηνής του πασά. Έφερε δέκα οκτώ μεγάλας πληγάς δια μαχαίρας και πλήθος μικράς, ουδεμίαν δε βολήν πυ­ροβόλου. Η ωραία κεφαλή του ουδέν έφερε τραύμα. Φαίνεται ότι του επέτρεψαν να βλέπει τας εις τα σπλάχνα του βυθιζομένας μαχαίρας μέχρι εκπνοής. Δύναται τις, να φαντασθή οποίον μαρτύριον υπέ­στη ο γενναίος αυτός της πίστεως και της πατρίδος στρατιώτης, Θνήσκων ο Δημακόπουλος ανεφώνησεν. Ζήτω η Ελευθε­ρία!».

Ο επίλογος του ολοκαυτώματος ήταν συγκλονιστικός. Οι περισσότεροι Έλλη­νες σκοτώθηκαν και μαζί τους 2.000 Τούρ­κοι. Σώθηκαν μόνο 114 αιχμάλωτοι Έλλη­νες, που τους έσερνε μαζί του μέχρι το Ρέ­θυμνο ο Μουσταφάς πασάς. Η ηρωική θυ­σία του Αρκαδίου ξαναθύμιζε το Μεσολόγγι και το Κούγκι, συγκλονίζοντας τις φιλελεύθερες συνειδήσεις του κόσμου.

Έγινε θρύλος, σύνθημα και εγερτήριο σάλπισμα. Ο δεσμώτης κρητικός λαός έγινε «τύψη» για ολόκληρο τον ελεύθερο κόσμο. Ο μεγάλος Βίκτωρ Ουγκώ έγραψε: «Η ηρωική μονή, η δίκην φρουρίου αγωνισαμένη, αποθνήσκει ως υφαίστειον. Τα Ψαρά δεν είναι επικότερα, το Μεσολόγγι δεν ίσταται υψηλότερα». Η Λευτεριά της Κρήτης ξεκίνησε από το Αρκάδι, σύμβολο γενναιότητας και θυσίας.

Η Αρκαδία ήταν παρούσα στο ολοκαύ­τωμα του Αρκαδίου με τον ηρωικό φρού­ραρχο Γιάννη Δημακόπουλο από τη Βυτίνα Αρκαδίας  που διακρίθηκε για τον άφθαστο πατριωτισμό και αυτοθυσία, ενώ η γενέτειρα του έστησε την προτομή του στις 9 Αυγούστου 1992 τιμώντας το γενναίο τέκνο της, που έπεσε μαχόμενος για την λευτεριά της Κρήτης.

Νίκος Ι. Κωστάρας